2017: EHBO lesmaterialen

Dames en heren,

Laten we een fors aantal jaren terug gaan in de tijd. Ik neem u mee naar Amsterdam in juni 1893. Onder vrienden en bekenden verspreiden dr. C.B. Tilanus jr. en geestverwanten een pamflet dat het opleiden van lekenhulpverleners promoot. Voortbordurend op de kennis van John Furley van St. Johns Ambulance Association in Engeland en het werk van Prof. Von Esmarch uit Duitsland willen zij een poging doen om iets te doen aan de verspreiding “der kennis van de eerste hulp bij ongelukken, een vasten vorm heeft dat streven tot nog niet gekregen.”  In 1890 is er een vertaling van Von Esmarchs werk in het Nederlands verschenen.

Doel van onze vereniging was en is “door praktische cursussen, verspreiding van handleidingen, aanwijzing en beschikbaarstelling van hulpmiddelen en wat verder dienstig zal blijken te zijn, de noodige kennis der eenvoudigste en doeltreffendste eerste hulp te verspreiden.”

Diverse artsen waren bereid de lessen te verzorgen, de bijdrage van de leden zou worden gebruikt om de leerlingen van leermiddelen te voorzien. Dr. Tilanus jr. gaf de eerste les eerste hulp zelf op 21 november 1893. Het waren illustraties uit het boek van dr. Von Esmarch, in combinatie met de inhoud van een verbandkist, die deze les verduidelijkten.

Puttend uit de rijke verzameling van dé EHBO-verzamelaar, de heer Albert Stevens, weten wij dat in 1903 door de afdeling Amsterdam een boekje  werd uitgegeven onder auspiciën van  het ministerie van Onderwijs. De titel “Eerste hulp bij ongelukken, een leidraad ten dienste der rijkskweekscholen voor onderwijzers en onderwijzeressen en tot zelf onderricht”.  U hoort het goed. Toen waren we verder dan nu als het gaat om EHBO-kennis en vaardigheid bij leraren en leraressen! Het is het eerste oorspronkelijk Nederlandstalige boek over EHBO voor leken. Bijzonder, want op dat moment was hulpverlening door omstanders nog helemaal niet breed geaccepteerd.

Het Rode Kruis, zich nu opwerpend als allround hulpverlener, is opgericht specifiek voor “verleenen van hulp aan zieke en gewonde krijgslieden in tijd van oorlog”.

Hoewel dr. Tilanus jr. en de zijnen in 1893 schrijven: “De schoone vruchten die de verbetering der ziekenverpleging reeds afwierp en de krachtige steun, die in den oorlog van de zijde der vereeniging het Roode Kruis verleend werd, zijn zoovele bewijzen, dat men in deze niet stil heeft gezeten en niet enkel diep doordrongen is van het besef der verplichting den zieke zooveel mogelijk te helpen; maar tevens daarvan, dat men zorgen moet in alle deelen voor die hulp berekend te zijn.” is er in eerste instantie veel weerstand tegen hulpverlening door leken aan leken.

Pas met de dissertatie van dr. Cornelis Johannes Mijnlieff getiteld “Eerste Hulp bij Ongelukken en de noodzakelijkheid tot deze organisatie” in 1905 waarin hij nut en noodzaak van lekenhulpverlening aantoonde leek er een omslag te komen.

Dr. Van Eden schreef in 1897 al opleidingsmateriaal van leken en was een pleitbezorger voor het schrijven van oorspronkelijk Nederlandstalig werk. Zowel over Eerste Hulp als verbandleer schreef hij zelf als een van de eerste boeken. In 1910 verscheen “Leidraad bij het verleenen van Hulp bij Ongelukken door leeken.” Zover ik na heb kunnen gaan het eerste oorspronkelijk Nederlandse lesboek EHBO. Uitgegeven door de “Vereenigingen „Eerste Hulp bij Ongelukken” te AMSTERDAM en ROTTERDAM, ten dienste van hen die den Cursus der Vereenigingen hebben gevolgd”.

Zoals wij allen weten verscheen de eerste druk van Het Oranje-Kruis boekje twee jaar later, in december 1912. De eerdergenoemde dr. Mijnlieff en dr. Tilanus zaten, haast vanzelfsprekend, in de commissie die deze eerste ”handleiding tot het verleenen van eerste hulp bij ongelukken” vorm gaven.

Net als nu profileerde in de begintijd afzonderlijke bonden en verenigingen zich met eigen lesmateriaal. De afdeling Rotterdam bijvoorbeeld gaf, toen zij nog als eigen bond fungeerde, boekwerken uit. Een zoekopdracht op antieke EHBO boekwerken levert diverse, nog goed verkrijgbare, voorbeelden op. Zowel W. Zwagers[1] als P.J. Coppens[2] schrijven over het goed aanleggen van een zwachtel. Hun toepassingen voor zwachtels en driekante-doeken lijken eindeloos. Elk lichaamsdeel, hoe intiem ook, blijkt in te zwachtelen te zijn. De “Vragen en antwoorden” van J. Snijders de Vogel hebben ongetwijfeld bij menig cursist de hersenen laten kraken halverwege de voorgaande eeuw. Een rol die het werkboekje van Het Oranje Kruis daarna heeft overgenomen. Als bijzonderheid noem ik nog met name het boekje “Eerste hulp bij luchtaanvallen”, dat zouden wij nu in herdruk kunnen nemen onder de noemer “omgaan met aanslagen”.

Steeds weer, door de jaren heen, zijn vormen gezocht om de vaardigheden van het eerste hulp verlenen zo laagdrempelig mogelijk over te brengen. Ik noem aan aantal aansprekende voorbeelden. Dr. J.F.J. Baesjou, in 1964 ontvanger van Gouden Tilanus medaille, bewerkte in 1955 een uitgave van het Britse Rode Kruis: “EHBO in beeld”. Uit een recensie van die tijd: “naar de vorm een prentenboek waarbij de techniek van de (verwerpelijke) beeldroman op nuttige wijze is toegepast”.

Veel later (eind 20^e eeuw) maakte de heer Doppenberg  naam en faam met zijn boeken over specifiek verbandleer. De heer T.A. Hooftman, de eerste ontvanger van een Gouden Tilanus medaille, schreef het standaardwerk “Gids naar een goed rapportboekje E.H.B.O. praktijk 1950” en was jarenlang redacteur van ons toenmalige verenigingsblad “Voorpost van de Dokter”.

Wie niet alleen vakinhoudelijk over EHBO publiceerde, maar ook over de organisatie van de vereniging, bijvoorbeeld over wedstrijden, schreef is Dr. J. A. Molhuysen. De nestor van de Nederlandse EHBO noemt de ANWB hem bij het verschijnen van het Prisma EHBO-boek van zijn hand. Wie lesmateriaal en inspiratie voor te ensceneren ongevallen zoekt kan nog altijd putten uit zijn “E.H.B.O. OEFENGEVALLEN”. Bij onze wedstrijden en vergaderingen was hij tot op hoge leeftijd een markant bezoeker. Hiermee stop ik mijn voorbeelden.

Dames en heren,

Toen wij als KNV EHBO in 2009 kwamen met een eigen lesboek: “Hèt EHBO boek” was dat niet meer dan een voortzetting van de traditie. De dames Van den Hurk, Bruin en Van Mierlo traden in de voetsporen van illustere voorgangers. En dat op meer dan één manier dan zij zich toen, en misschien ook nog wel nu, beseften. Met “Hèt EHBO boek” gaf voor het eerst een landelijke vereniging weer een eigen boek uit. En net als in de beginjaren van de vereniging werden we snel gevolgd door anderen. Ook passend in de traditie was het verschijnen van een aantal, laat ik ze in televisie-taal beschrijven, spin-offs.

• “EHBO voor ouderen” verscheen voor dat de uitdrukking “mantelzorgen” een werkwoord werd, aan de start van de trend dat ouderen langer zelfstandig blijven wonen. Het boek is, op een enkel detail na, nog steeds goed te gebruiken bij vervolglessen. (En is nog te koop bij de Stichting Dienstverlening EHBO).
• “EHBO Drank en Drugs” sloot aan bij de veranderende feesten en partijen. Een boek dat enerzijds per definitie reeds op de dag van verschijnen verouderd was, omdat de wereld van party-drugs (synthetische drugs) sneller beweegt dan u en ik. Aan de andere kant blijft de hulpverlening ongeacht de gebruikte drug grotendeels gelijk. De auteurs waren en zijn autoriteit op het verlenen van eerste hulp bij drank en/of drugs gerelateerde ongevallen.
• Dat bij het behalen van een rijbewijs eigenlijk ook een basiskennis “EHBO in het verkeer” hoort, zullen u en ik met elkaar eens zijn. Een gemiste kans dat EHBO-kennis verwerven en actueel houden geen verplicht onderdeel is van een geldig rijbewijs (vergelijk Duitsland) is. Dat wij als KNV een tweetal boeken over dat onderwerp het licht lieten zien, past in onze “leren helpen” filosofie.

Dames en heren,

Ik kom tot een afronding en tevens tot de apotheose.

In 2010 verscheen “Hèt EHBO Jeugdboek” als uitgave van de Koninklijke Nederlandse Vereniging EHBO. Sindsdien maken veel basisscholen gebruik van dit boek om in groep 7 of 8 jeugd-EHBO te geven. De wijzingen van de Eerste Hulprichtlijnen in 2016 vroegen erom het materiaal aan te passen en te verbeteren.

Instructeurs Eerste Hulp hebben met behulp van ervaren leerkrachten basisonderwijs en een orthopedagoge nieuw lesmateriaal opgezet. De afgelopen periode is in een viertal klassen de vernieuwde methode en het lesmateriaal getest. Zowel leerkrachten als leerlingen hebben aangegeven wat voor hen werkt en wat niet. De verbeterpunten hebben geleid tot aanpassingen en verbeteringen.

De KNV EHBO heeft de exclusieve verkooprechten gekregen voor dit boek en de bijhorende materialen. Een viertal “EHBO-helden” geeft aansluiting bij de belevingswereld van de kinderen in groep 7 en 8. Daarnaast worden er differentiatiemogelijkheden aangeboden. Deze methode is gemaakt door mensen uit de praktijk, met liefde voor het kind, passie voor EHBO én met kennis en begrip voor de dagelijkse praktijk van de leerkracht.

Graag nodig ik u uit om buiten deze zaal zelf kennis te maken met één van de EHBO-helden en haar meester Ruud. Het zijn meester Ruud en zijn leerlingen die ons de komende jaren zullen helpen veel leerlingen uit groepen 7 en 8 EHBO-vaardigheden aan te leren en zichzelf en anderen te helpen. Voor ieder van u ligt ook een kleine attentie klaar, zodat u uw eigen afdeling kunt informeren over deze nieuwe jeugd-EHBO-ers.

Dank voor uw aandacht.

[1] Voorbeelden van zwachtelverbanden ten dienste van E.H.B.O, 19xx

[2] Doek-, zwachtel- en spalkverbanden, 1942